ԵՊՀ «Վարդանանք» ՌՀԴԱ, YSU "VARDANANQ"

Գոյականի որոնումն ընդհանրապես հետաքրքիր զբաղմունք է: Օրինակ, եթե հավաքեք jews (հրեաները), իսկ հետո are ( այսինքն, թե ովքեր են), ավտոմատ կերպով որոնումն անջատվում է: Նույնը քրիստոնյաների, կաթոլիկների, որոշ ազգությունների դեպքում:

Ամերիկացիները պարզել են, որ Google-ը յուրօրինակ գրաքննիչ ունի, որի նպատակն է օգտվողներին պաշտպանել անցանկալի կոնտենտից: Որոշ դեպքերում ֆիլտրը արգելափակում է կարծես անվնաս բառերը:

Ահա որոշ բառեր, որ արգելափակում է «Կենդանի որոնումը». adult (մեծահասակ), nude (մերկ), Pamela Anderson,teen (դեռահաս), webcam (վեբ-տեսախցիկ) եւ այլ բառեր:

Հայոց տոնածիսկան մշակույթը զգալի կորուստներով է մեզ ավանդվել: Ժամանակի ընթացքում պատմական, քաղաքական, հասարակական և այլ պատճառներով մեր կենցաղից դուրս են մղվել և աստիճանաբար մոռացության մատնվել մի շարք տոներ, որոշ տոներ տարրալուծվել և ներթափանցել են միմյանց մեջ, մի շարք տոնածիսական արարողություններ էլ կենցաղավարում են որոշ շրջաններում միայն: Տոների զարգացումը, որպես օրինաչափություն, պայմանավորված է հասարակական, քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական, էթնամշակութային, կրոնական բազմապիսի գործընթացների փոխպայմանավորվածությամբ և փոխազդեցություններով: Այլ բան է տոնի ձևավորումն ու առաջացումը: Ինչ է տոնը: Տոն կարող է համարվել ապրիլի 7ը, և մարտի 8ը, և յուրաքանչյուրիս ծննդյան օրը: Սակայն սրանցից որ մեկը չի կարող նկարագրել որևէ ժողովրդի էթնիկ մշակույթին բնորոշ առանձնահատկությունները, վեր հանել տվյալ ժողովրդի դեմքն ու դիմագիծը: Դա կարող են անել միայն ժողովրդական տոները: Հենց ժողովրդական տոն հասկացությանն են վերապահված էթնիկ ավանդույթների պահպանման,սերունդներին փոխանցման, հասարակական հարաբերությունների կարգավորման և մի շարք այլ կարևորագույն գործառույթներ: Առհասարակ, տոնը էթնիկ մշակույթի ամենակայուն , միևնույն ժամանակ ամենախոցելի և զգայուն տարրն է:
Հայոց ժողովրդական տոները հետևյալն են`
1.Նոր տարի
2.Ս.Ծնունդ
3.Տրընդեզ
4.Ս.Սարգիս
5.Բարեկենդան
6.Մեծ պաս
7.Ծաղկազարդ
8.Ս.Զատիկ
9.Համբարձում
10.Վարդավառ
11.Խաղողօրհնեք
12.Ուլնոց/Սուրբ Խաչ/
13.Նավասարդ/Նախրաթող/
Ժամանակակից մարդու առօրյան, խնդրիները, հետաքրքրությունները շատ են հեռացել ավանդական տոների, ծեսերի, առասպելների ու հեքիաթների առաջացման շրջանի մարդու կենսակերպից: Զգալիորեն, բայց ոչ ամբողջովին, փոխվել է արժեհամակարգը, աշխարհընկալումը, աշխարհայացքը: Ճիշտ է, մեր նախնյաց ծեսերն ու մոգական գործողությունները շատերի համար անհասկանալի են ու անիմաստ, բայց ավելի շատ մենք դրանք զգալ կարող ենք, քան հասկանալ մեր այսօրվա տրամաբանության ամբողջ ուժով: Եթե մենք վաղուց չենք հիշում, թե ինչու էինք կարկաչաներ հնչեցնում Ծաղկազարդին, ինչու ենք մինչև այսօր էլ ձգտում լուսացնել Ամանորի գիշերը, դա չի նշանակում, որ մենք բացարձակապես կտրվել ենք մեր նախնիներից: Ներքուստ մարդը չի փոխվում, և այսօր էլ մենք բնազդաբար ընդունակ ենք հասկանալ այն լեզուն, որով հնում հաղորդակցվել են մեր նախնիները, որով գրվել ու ստեղծվել են մեր առասպելները, երգերն ու պարերը: Դա այսպես կոչված խորհրդանշական լեզուն է, որը մենք ուղղակի զգում ենք: Ազգագրագետները, բանագետները, մշակութաբանները ուսունասիրում են այն մշակութային առկա հիմքի վրա, հոգեբանները` երազների, անգիտակցական կյանքի շարժումային արտահայտությունների վրա: Իրարից անկախ այս տեսությունները հանգում են այն եզրակացության, որ աշխարհի տարբեր ծայրերում մարդը կատարում է ծեսեր, տոներ, արարողություններ, որոնցով նշում, առանձնացնում է տիեզերական, հասարակական կարևորագույն իրադարձությունները: Ահա, այսպես են ծնվել տոները: Անհիշելի ժամանակներից տոները կապված են եղել ժողովրդի հոգևոր և նյութական կյանքի կարևորագույն պահերի հետ` նախնիների պաշտամունք, եղանակների փոփոխություն, անձրևների շրջանի բացում, գետերի վարարում և նվազում, վարուցանք, տարեմուտ և այլն: Ընդ որում, տարեմուտը տարբեր ժողովուրդների մոտ կարող էր տարբեր լինել: Հայոց մեջ` Արևմտյան Հայաստանի մեծ մասում, տարեմուտ էր համարվում Ս.Ծնունդը, ոչ թե Ամանորը:
Այսօր շատ է պատեհ ու անպատեհ առիթներով չարչրկվում որևէ տոն կամ որևէ ծիսական տարր հետևյալ տեսանկյունից` քրիստոնեկան է այն, թե հեթանոսական: Հայոց տոմարային տոները անցել են ձևավորման 4 շրջան`
1.հավաքչության, որսորդության շրջանում ձևավորված տոներ
2.հողագործական-այգեգործական շրջանի տոներ
3.զարգացած հեթանոսության շրջանի պետական տոներ
4.քրիստոնեության շրջանի տոներ
Բոլոր այս շրջանների տոներն ու ծեսերը չեն փոխվել: Տոնը կամ ծեսը չի փոխվում, փոխվում է նրա մեկնաբանությունը: օրինակ` Վարդավառի` միմյանց ջրելու ծեսը: Ծեսը չի փոխվել, փոխվել է նրա մեկնաբանությունը. Այն պարուրվել է քրիստոնեական մեկնաբանությամբ: Նշված 4 շրջանի բոլոր տոները ` իրենց բնորոշ տոնածիսական շքեղ համալիրով,պահպանել է ժողովուրդը, ժողովրդի պատմական հիշողությունը` ժողովրդական տոնի արժեհամակարգում: Մեր սքանչելի ծեսերն ու արարողությունները, մեր պապերի պատկերացումներն ու հավատալիքները թաքնվել են ժողովրդական տոների համալիրը կազմող բաղադրիչների մեջ` տոնածիսական ուտեստ, երգեր, պարեր, տարազ,տոնի` ժողովրդական անվանման մեջ/ Ուլնոց/ և այլն: ժողովրդական մշակույթն ունի իր սեփական ժամանակագրությունը` անկախ ցանկացած տոմարից կամ գիտական տեղաբաշխումներից: Եվ, առհասարակ, տոնը ճիշտ հասկանալու և մեկնաբանելու համար չպետք է հիմնվել միայն գրավոր, տպագրված աղբյուրների վրա, այլ պետք է նախևառաջ թափանցել ժողովրդական մտածողության խորքը: Հազարամյակների շերտեր ունի հայ ժողովրդի մտածողությունը: Իսկ այն բացահայտելը և դժվար է, և միևնույն ժամաակ, հեշտ: Դժվար է նրանց համար, ովքեր հենվում են միայն գրավոր նյութերի վրա` անտեսելով ժողովրդական բանավոր կամ ան-գիր մտածողություն ասվածը: Հայ ժողովրդի բանավոր ժառանգության նմուշների մեծ մասը գրի է առնվել մաշտոցյան գրերի գյուտից անմիջապես հետո, իսկ բանագիտությունը և բանահավաքչությունը, որպես գիտություն, սկիզբ են առել 19-րդ դարում, երբ ժողովրդական մշակութային ժառանգությունը` 1000-ամյակների իր կուտակումներով, մտածողության տարբեր շերտերի ու գիտելիքների մի հսկայական ու անսպառ շտեմաևան – թնջուկ էր: Դրա համար էլ մինչև օրս էլ շարունակվում են հայկական մշակույթի ցանկացած արժեքի շուրջ բանավեճերն ու քննարկումները` տարբեր ու հակասական տեսանկյուններից:
Մենք պիտի տեր կանգնենք այս ամենին, մերին, մեր մշակութային ժառանգությանը, մեր հարստությանը, այն գանձերին, որոնք մեր հավերժի գրավականն են եղել հազարամյակներ շարունակ: Մի անբացատրելի մոլուցքով տարված` ձգտում ենք ինտեգրվել Եվրոպային այն դեպքում, երբ մենք ինքներս ենք շատ բան տվել Եվրոպային, սովորեցրել: Սթափվել է պետք: Ինքնաճանաչում է պետք սերմանել ամենուր և յուրաքնաչյուրիս մեջ: Շատերի համար ՀԱՅԱՍՏԱՆ երևույթը սահմանափակվում է 2 մաշված գորգի կտորով` վրան լավաշ և նուռ, հետևում էլ Արարատը` որպես ֆոն:: Իսկ ինչեր ու ինչեր ունենք, որոնք նույն այդ Եվրոպան անվարան իրենը կդարձներ, եթե հնրավոր լիներ պոկել,զատել մեր գեներից: Իսկ այդ ամենը ամուր, շատ ամուր նստած է մեր գեներում, և դա ապացուցված է գիտականորեն: Ուղղակի արթնացնել է պետք..Եվ թող չասեն, որ մեր այսօրվա երիտասարդները վատն են, մտածելակերպ չունեն,անբան են, տգետ են: Իսկ ով է նրանց ցույց տվել ԻՐԵՆՑԸ, ով է նրանց համար , նրանց հոգու և մտքի համար բացահայտել ՀԱՅԿԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ով է նրանց կյանք մտցրել ՑԵՂԸ….Չեն արել…Չի եղել…Այսօր դեռ դպրոցում են սպանում հետաքրքրությունը սեփական տեսակի նկատմամբ: Ինչո՞ւ չի դասվանադվում ազգագրություն։ Եթե չգիտես ով ես, ինչ ունես, ինչ և ում գեներն են քո գեները, ինչու պիտի ձգտես մնալ Հայաստանում, ինչը սիրես, ինչու սիրես, ապա էլ ի՞նչ պահանջեն քեզանից… Ինչպե՞ս հասկանաս, որ միևնույնն է, Հայը, իսկակակ հայի տեսակը միշտ կա,ցանկացած յան-ի և հաճախ ոչ յան-ի մեջ….Խթան է պետք արթնացման համար: Ճիշտ, գրագետ և բացառապես հայկական խթան..Օրինակ մեր տոնածիսական մշակույթի իմացությունը , վերհանումը, երիտասարդների հետաքրքրության արթնացումը, մասնակցությունը վերհանված տոներին..Չէ որ տոները կյատարել են մի կարևոր գործառույթ ևս` անհատի կողմնորոշման գործառույթը:
Հային` հայկականը: